Het is bijna zover! In de tweede week van maart vindt het staatsbezoek aan Indonesië plaats. Wat mij betreft een goede aanleiding om deze juwelenblog weer uit het archief op te diepen, want in de kluis van de koninklijke familie zijn veel Indische juwelen te vinden. 

Dat de rijke geschiedenis van Nederlands Indië, het tegenwoordige Indonesië, de Oranje Nassau’s geen windeieren heeft gelegd, is inmiddels algemeen bekend. Misschien minder bekend zijn de verschillende geschenken die onze (oud) vorstinnen ten deel vielen, geschonken tijdens bijzondere gelegenheden door o.a. de verschillende sultans van de vele vorstendommen die het archipel destijds bezat. Prachtige juwelen en sieraden, kostbare gebruiksvoorwerpen en kunst, meubels en zelfs een complete paleiszaal behoorden tot deze giften uit de voormalige Nederlandse kolonie. Tegenwoordig kunnen we deze (aangepaste) historische geschenken nog regelmatig bewonderen bij leden van het koninklijk huis. Want vooral de juwelen worden vandaag de dag nog veelvuldig gedragen. De meest bekende hiervan zijn wel de zgn. „Borneo“ juwelen....

Op 6 september 1898 werd Koningin Wilhelmina ingehuldigd in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Onder de gasten bevond zich een delegatie van de verschillende Indische vorstenhuizen, onder wie prins Mangkoe Negoro en prins Sosro Negoro van het sultanaat Koetei (Oost-Borneo). Al een week voor de inhuldiging overhandigden zij de nieuwe koningin op Paleis Noordeinde uit naam van sultan Mohammad Soleimann een bijzonder kostbaar en origineel geschenk; een gouden, met briljanten gemonteerd diadeem. De sultan wilde absoluut een typisch Indisch geschenk overhandigen aan de jonge vorstin; vervaardigt in Nederlands Indië door inlandse vaklieden en gemaakt uit producten van Indische bodem. Hij liet de voormalige assistent-resident Eerdmans goud en een aantal kostbare diamanten bezorgen bij de firma Van Arcken met de opdracht een diadeem te ontwerpen waarin een boeddhistische vormgeving te herkennen was, geïnspireerd op een sieraad afgebeeld op een Hindoebeeldje op één van de tempels op Midden Java. Het goud en de diamanten waren afkomstig van Borneo en de edelstenen waren vervolgens geslepen in de stad Bandjarmasin. De Soendanese goudsmeden van de firma Van Arcken gingen vervolgens aan de slag, met als resultaat een diadeem bestaande uit een hoofdband (een dubbele bandeau grec) met drie bevestigde centrale ornamenten die bestonden uit hoog oplopende driehoeken. De gebruikte handmatig geslepen diamanten werden naar Aziatische maatstaven verwerkt: een minimaal verlies van materiaal (slijpsel) omdat het gewicht belangrijker was dan de vorm. Van Arcken besloot het diadeem zo te ontwerpen dat de grote ornamenten afzonderlijk te dragen waren. Daarvoor maakte hij fijne haarkammen van schildpad waarop de ornamenten bevestigd konden worden.

Links en rechtsboven: het oorspronkelijke diadeem. Rechtsonder:
Diverse elementen van de set, die nu worden gebruikt als broche, pendant en/of oorhangers. Foto: RVD 

Dat het diadeem bij Koningin Wilhelmina klaarblijkelijk niet in de smaak viel, blijkt wel uit het feit dat de oud-vorstin het juweel nooit publiekelijk heeft gedragen. Naar de reden kunnen we alleen maar gissen… Misschien waren de Hindoeïstische invloeden van het diadeem niet te vereenzelvigen met haar protestantse overtuiging of was het enigszins afwijkende ontwerp moeilijk te combineren? Ook haar dochter Juliana, die overigens een grote fascinatie voor de verre kolonie had, droeg het juweel nooit. Sterker nog: het uitzonderlijke diadeem is nooit meer gezien in haar oorspronkelijke vorm. Het was waarschijnlijk Koningin Juliana die besloot het „ondraagbare“ juweel te demonteren. Haar dochter Prinses Beatrix had in 1964 de „primeur“. Zij droeg tijdens een van haar reizen op haar linkerschouder een ornament, gedragen als broche afkomstig van het inmiddels gedemonteerde diadeem. Sindsdien zijn de verschillende ornamenten door Beatrix op diverse manieren gedragen: als „scatter“ broches (de twee of drie gelijkvormige ornamenten tegelijkertijd opgespeld), oorclips (gemaakt van de matgouden, zesbladige bloempjes met kleine briljanten), collier-hanger, haarspeld en gesp (het centrale middelstuk) en als oorhangers (de twee buitenste hoogoplopende driehoeken). Ook de hoofdband ontkwam niet aan de juweliershamer; hiervan werd een armband gecreëerd.

Van links naar rechts: Beatrix met een Borneo-ornament als broche. Midden: De broche van de linkerfoto zien we hier als haarspeld. Rechts: Het ornament als pendant aan Beatrix' parelcollier. 
Foto's met dank aan: Nationaal Archief/GahetNa/Monarchypress.com 

Ook twee schoondochters van Beatrix weten de „Borneo“ juwelen te waarderen. Het is vooral Koningin Máxima die de Indische juwelen met regelmaat op een creatieve manier draagt. Veel lof oogstte zij in 2012 tijdens het huwelijk van de Luxemburgse erf-groothertog Guillaume met Stéphanie de Lannoy. Máxima pakte deze dag uit met een opvallende creatie van NATAN en een zeer gedurfde hoed, gemaakt van fazantenveren door Fabienne Delvigne. Deze outfit werd gecompleteerd met de gehele Borneo set. Het centrale middenornament van het diadeem wist Máxima op een creatieve manier te dragen, ditmaal als een optisch ogende gesp.

Máxima met de oorhangers, optisch ogende taillegesp en armband. Foto: Monarchypress.com 

Ook Prinses Laurentien droeg het geschenk van de Sultan op een uiterst originele manier; tijdens de feestelijkheden voor de 70e verjaardag van de Noorse Koning Harald verscheen de prinses in een originele rood/gouden, Indische kaftan. Laurentien combineerde deze outfit passend met de 3 drie-hoekige ornamenten van het Indische diadeem, ditmaal gedragen als oorhangers en broche.

Laurentien en Máxima met elementen uit de Borneo-set. Foto's met dank aan Monarchypress.com 

Zoals boven al staat vermeld, had Juliana een enorme fascinatie voor het Indische archipel. Deze grote belangstelling ontpopte zich al op zeer jonge leeftijd. Vele verhalen, lezingen en filmbeelden over de verschillende bevolkingsgroepen, de cultuur en geschiedenis en de diverse godsdiensten van de verre kolonie, zorgen ervoor dat zij haar onderwijzer in niet-westerse godsdiensten Snouck Hurgronje, bestookte met vragen over de Nederlandse Kolonie waarvan zij ooit koningin zou zijn. Ze trachtte haar moeder, Koning Wilhelmina, dan ook meerdere malen over te halen af te reizen naar het verre Oosten. Ter vergeefs… Koningin Wilhelmina heeft nooit een voet op Indonesisch bodem gezet. Ze vond het er te warm en was bovendien bang een tropische ziekte op te lopen. Juliana moest nog tot 1971 wachten, voordat ze naar „droomland“ kon afreizen… Echter niet als Koningin van „haar“ kolonie, maar als bevriend staatshoofd. Op 27 december 1949 was er een eind gekomen aan het Nederlandse koloniale bewind in Nederlands-Indië. (Deze datum is later door de Nederlandse regering gecorrigeerd) Als prinses Juliana koningin is geworden, zijn de verhoudingen lange tijd zo vertroebeld dat een reis naar het inmiddels voormalige rijksdeel niet aan de orde is. De tijd is daarvoor pas in 1971 rijp, nadat prins Bernhard informeel in 1970 al een bezoek aan Indonesië heeft gebracht. Als het koninklijk paar in augustus dat jaar aankomt in Jakarta, worden ze met grootse gastvrijheid ontvangen door President Soeharto. De president pakte groots uit met geschenken voor het koninklijk paar. In het Medeka Paleis ontving Juliana een bijzonder kostbaar geschenk. De president overhandigt de Nederlandse Koningin een massief gouden, één kilo (!) wegende ceintuur van filigrainwerk, gemaakt door goudhandwerkers op Zuid-Celebes. Ook aan de vier „Soestdijk“ prinsessen in Nederland is gedacht. Juliana neemt vier prachtige gouden armbanden met bloemmotief voor hun in ontvangst. „Het kan hier niet op“, was Juliana’s verlegen reactie. Maar als zij op dat moment terug zou hebben gedacht aan haar verlovingsjaar, had ze een vermoeden kunnen hebben wat haar te wachten stond….

Juliana met het gouden ceintuur van 1 kilo (!!) goud. Foto's: Screenshot Polygoon Journaal en P. Zonneveld/Telegraaf. 

Toen op 8 september 1936 de verloving van Prinses Juliana en Prins Bernhard werd aangekondigd, werd er in Nederlands-Indië een comité opgericht om aan de feestelijkheden in het koninkrijk een bijdrage te leveren, o.a. om een Nederlands-Indisch huwelijksgeschenk te kunnen aanbieden. Er werd gekozen voor een prachtige, brede diamanten armband. 

Foto: RVD/Nationaal Archief 

Voor de huwelijksfestiviteiten reisde een grote delegatie van Indische vorstenhuizen naar Nederland. Aangekomen in Den Haag werd Prinses Juliana op 30 december 1936, een week voor haar huwelijk, deze platina, met 1700 (!) bezette diamanten armband aangeboden op het paleis op de Kneuterdijk. Het geschenk was eigenlijk een Hollands product, alhoewel er oosterse en Indische motieven in waren verwerkt, waren de 1700 diamanten geslepen in Nederland en was juwelier Bouman in Den Haag verantwoordelijk voor de uitvoering. In samenwerking met Prinses Juliana, ging de juwelendesigner W. Rohring aan de slag met de werktekeningen. Voor de armband werden grotendeels loepzuivere, Zuid-Afrikaanse briljant geslepen diamanten gebruikt. De armband bezat tevens 34 vierkant geslepen diamanten. De motieven van de armband werden verdeeld in 3 vlakken; het middenstuk bestond uit de Nederlandse kroon met de vleugels van de Garoeda vogel. De linker en rechterzijde bestond uit een complete uitvoering van deze half mens, half adelaar en uit het hindoeïstische mythologie afstammende wezen. Arabesken (ritmische patronen, repeterende bewegingslijnen en een typische gebruik van bladeren en spiralen) werden als versieringen aangebracht

Dat Prinses Juliana dit bijzondere, waardevolle geschenk enorm waardeerde, bleek wel uit het feit dat zij de Nederlands-Indische armband een week later droeg tijdens haar huwelijk. Gedurende haar regeerperiode heeft Juliana de armband veelvuldig gedragen op staatsbezoeken, staatsieportretten en feestelijkheden. 

Juliana met de armband. Foto's: RVD/Nationaal Archief 

Na haar abdicatie verdween dit meesterwerk van het koninklijke toneel. Diep in de kluis opgeborgen leek het wel. Koningin Beatrix heeft het opvallende en in het oog springende juweel nooit gedragen. Totdat Máxima haar intrede deed….

Zij (en later ook Koningin Beatrix) verscheen meerdere malen met twee verschillende diamanten armbanden… En wat bleek, na goed naar de armbanden gekeken te hebben? Het huwelijksgeschenk van Juliana was gedemonteerd; uit één brede, massieve armband had de hofjuwelier twee kleinere armbanden gecreëerd. Onder andere gemaakt van de arabesken die in het oorspronkelijke design waren verwerkt. Minder opzichtig, minder zwaar en misschien beter te dragen bij informelere bijeenkomsten. De centrale grote, asscher geslepen diamant van deze armband zagen we later terug in een prachtige ring, die Beatrix vandaag de dag nog regelmatig draagt. (zie foto onder)

Beatrix met beide armbanden en de ring. Foto: Monarchypress.com

Het schijnt dat de diamanten garoeda’s die links en rechts waren aangebracht, tot broches omgevormd zijn. Tot op de dag van vandaag hebben wij deze juweeltjes nog niet publiekelijk kunnen bewonderen. Maar „onze“ Maxima kennende, weet je het maar nooit….

Máxima met de twee armbanden. Foto's: Monarchypress.com 

Noot van de redactie: Dit artikel is geschreven door Edwin: groot liefhebber van de juwelen van het Huis van Oranje Nassau. Dagelijks zoekt hij op het web naar informatie over de koninklijke juwelen.. Regelmatig schrijft Edwin over de koninklijke juwelen via ModekoninginMáxima.

Foto's met dank aan: 
Monarchypress.com 
GahetNa 
RVD/Max Koot
Stichting Historische Verzamelingen Kon. Huis
Polygoon